Het is een film over Cosa Nostra, de Siciliaanse mafia (met één f). Opmerkelijk: de film is gemaakt door een Noord-Italiaan. Ik heb ooit een Siciliaan ontmoet die in Noord-Italië mafiosi moest opsporen, omdat er algemeen vanuit werd gegaan dat Noord-Italianen dat niet, of hooguit minder goed kunnen. De kloof tussen die twee werelden is enorm. Alleen al qua taal. ‘Il Traditore’ trakteert de kijker op heel wat onnavolgbaar Siciliaans.
‘De Verrader’ gaat over een tijd die ik in Italië voor een groot deel ‘live’ heb gevolgd. De namen van veel boeven in de film zijn me even vertrouwd als Johan Cruyff en André Hazes.
In zoverre lijkt ‘Il Traditore’ op ‘The Two Popes’ dat twee van de protagonisten opvallend veel lijken op de personen die ze moeten spelen. Die personen zijn Totò Riina en Tommaso Buscetta, twee prominente mafiosi. Het gaat daarbij dan wel om Buscetta 2.0, aangezien hij tijdens zijn carrière zowel plastische- als stembandchirurgie onderging om aan de justitie te ontkomen.
Het meest fascinerende van De Verrader is echter niet zozeer de mafia in het bijzonder, maar het algemene fenomeen ‘uit de band springen’. Waarom blijven veel mensen in het gareel? Vaak omdat ze door geboorte ergens bij horen en mensen nu eenmaal graag ergens bij horen. Dat geeft geborgenheid en voordeel, terwijl uit de band springen een prijs heeft.
Maar ook mee blijven doen tegen wil en dank kan belastend zijn. Het spannende zit hem erin om te zien wanneer iets alleen buigt en wanneer het barst.
Zo moeten, om maar eens iets te noemen, de oprispingen van de Amerikaanse president Donald T. veel van zijn partijgenoten tegen de borst stuiten. Neem alleen al zijn relatief russofiele houding die veel Republikeinen een gruwel is. Maar wanneer, if ever, zullen ze zich uit afkeer afkeren van ‘hun’ president? Misschien nooit. Omdat hij nu eenmaal ‘hun’ president is, die hoe dan ook beschermd moet worden tegen ‘de anderen’, de tegenpartij.
Klokkenluiders, ‘matennaaiers’, ze worden in eigen kring het liefst opgeknoopt voor ze aan het naaien en luiden kunnen slaan.
Ik ken een Italiaan die fan is van de voetbalclub AC Milan. Zijn club werd op een gegeven moment eigendom van Silvio Berlusconi, iemand die hij meer verachtte dan wie dan ook. Op zijn clubliefde had dat geen invloed. Hij zei: ‘Silvio is tijdelijk, Milan is eeuwig’.
Je club verlaten = je club verraden. Dat doe je niet.
In een recente tv-serie over Israël is een ex-orthodoxe jood te zien die van zijn geloof is afgevallen. Zag hij eerst Joden-Palestijnen als alleen ‘Wij versus Zij’, nu ziet hij allebei. En wordt door zijn vroegere geloofsgenoten bedreigd.
Afvallig zijn is ook een vorm van ontkennen van de ex-groep en wordt door de leden die er nog deel van uitmaken op hun beurt als bedreigend gezien.
Een religie als de islam verbiedt zelfs afvalligheid zonder meer. Naast het verlies aan sociale structuur, iets dat vaak zowel gevoels- als financiële consequenties heeft, staat er straf op. De doodstraf zelfs, in principe.
Sicilië (detail)
Bij het verlaten van de mafia speelt hetzelfde, helemaal als je tegen de mafia gaat getuigen. Zoals Buscetta deed. Daarvoor is heel wat nodig. En wat dan wel? Excessief geweld en grensoverschrijdend gedrag.
Buscetta beschouwde zich als lid van de Cosa Nostra van weleer, als een ‘Man van Eer’. Dat ging niet gepaard met oorkondes voor de braafste jongetjes van de klas, maar wel met het in acht nemen van bepaalde grenzen. Er waren dingen die een ‘Man van Eer’ gewoon niet deed. Nooit. Zo zou een man als Buscetta een kind nooit iets doen. Bambini waren heilig.
Voor Totò Riina niet. Voor Riina was niets heilig, behalve zijn eigen macht. Daarvoor liet hij honderden mensen vermoorden, waaronder een hele batterij Buscetta’s. Maar de effectiviteit daarvan bleek begrensd. Als je de terreur maar erg genoeg maakt, hebben je tegenstanders op een bepaald moment niets meer te vrezen. En niet alleen dat. Door grensoverschrijdend bezig te zijn gaf hij Buscetta de kans zijn geweten te verzoenen met het ergste dat een mafioso kan doen: Cosa Nostra, Onze Zaak, verraden. Zo kon hij stellen dat in feite niet hijzelf de verrader was, maar Riina, de man die de principes van Cosa Nostra verraden had. Riina maakte van Onze Zaak ‘zijn zaak’. Dat werd hem noodlottig.
TERZIJDE
Buscetta wordt ijzersterk gespeeld door Pierfrancesco Favino. Uit… Rome.
Wél een Siciliaan is zijn medespeler Luigi Lo Cascio, maar die heeft last van zijn eerdere rol als good guy in het schitterende La meglio gioventù.
Wellicht voelde de boerse mafioso Riina (uit het plaatsje Corleone) zich achtergesteld ten opzichte van de grootsteedse mafiosi zoals Buscetta (uit Palermo).
Enkele scènes in de film zijn strijdig met de historische werkelijkheid, zoals zo vaak.
Onlangs kwam daarvan ook een ander voorbeeld in de schijnwerpers: De Soldaat van Oranje.
Eerder over klokkenluiders:
Feestverpesters