1. Blog nr.5
Zwarte Klaas & Witte Piet
In alle onbescheidenheid vind ik dat ik over Sint & Piet wel een woordje mee mag spreken. Ik ben beiden zelf geweest. Oké, Piet (waar nu zoveel over te doen is) was ik slechts één keer, maar meerdere keren speelde ik zijn baas. Sterker, ik vermoed dat ik nog steeds het record in handen heb van het grootste aantal kijkers dat de Sint ooit heeft gehad. Dat was toen ik de Goedheiligman mocht zijn voor het Chinese televisiepubliek. Alweer een ruime kwart eeuw geleden. (Als ik het goed heb, werd het programma waarin Sint zijn Chinese debuut beleefde in twee opeenvolgende jaren uitgezonden en had het alleen al de eerste keer een kijkdichtheid van ver over de tweehonderd miljoen).
Aan mijn Sint-optredens bewaar ik alleen maar de beste herinneringen. Zoals aan die keer dat Piet en ik na gedane arbeid er geen genoeg van kregen en zomaar aanbelden bij mensen thuis.
Mijn carrière als Piet duurde daarentegen maar kort. Heel kort. Wellicht was ook dat een record. Ik moest als Pieterman naar de kinderen van de buren. Ik bonkte er op de deur en stak alleen mijn arm naar binnen, waarop de buurkinderen gilden: ‘Dat is Joost!!’
Tja, en nu mag Piet van derden niet zwart meer zijn. Piet niet zwart?! Om witheet van te worden! In eerste instantie. Waar bemoeien ze zich mee?
Inmiddels is het nieuws zelfs doorgedrongen in Italië, via de bemoeienis van de VN. De Italiaanse reacties op internet lijken daarbij echter vooral de VN zelf te treffen, in de trant van ‘Hebben die niets beters te doen?’
Is Zwarte Piet een uiting van rascisme? Nee, natuurlijk. Al kan dat voor buitenstaanders/buitenlanders wel zo lijken. Dat realiseerde ik me destijds al bij het Sint-debuut in China.
Maar Piet is zwart vanwege het roet in de schoorsteen. Zwarte Piet is een Smeerpoets Piet. En al zou-ie verder lijken op de negerslaafjes die je wel op oude prenten ziet, Piet is een ras apart. Op het Pietenras wordt bovendien niet neergekeken. Voor Piet heb je respect omdat je bang voor ‘m bent en anders, meestal, vind je ‘m leuk. Bovendien is het Sinterklaasfeest een theaterstuk. Dus ook blanke mensen hoeven niet beledigd te zijn omdat een ‘witte’ Sint kinderen zou laten afvoeren in jutezakken, net zoals ook het Vaticaan niet tehoop loopt vanwege die Schijnheiligman.
Zwarte Piet is dus niet beledigend bedoeld, maar kan je je door hem toch beledigd voelen? Kennelijk wel. Wat nu als je niet beledigd wordt, maar je wel beledigd voelt? Dan lijkt er maar één van twee conclusies mogelijk: je stelt je aan, of je zit niet goed in je vel. En die laatste categorie, daar zit Sint toch wel over in.
In het boek Cacciucco staat een stuk over een ‘pelgrimstocht’ naar het graf van Sint Nicolaas in Bari. Daar stond ik paf, oog in oog met een beeld van de historische Klaas: zijn huid was donker. (Zie pag.120 e.v.) Sint & Piet zijn niet statisch. Ze ontwikkelen zich. Wie weet was Sint ooit donker en is-ie nu wit.
Kortom, ze kunnen, zullen ook doorgaan in hun klaasiaanse evolutie. Net zoals kinderen van vandaag niet meer kunnen begrijpen waarom je een telefoonnummer zou ‘draaien’, net zo staan ze met hun schoen voor de radiator van de cv te peinzen waar toch die schoorsteen is. Dat ding waar Piet zo zwart van wordt. Vooruit, wat maakt het uit. We draaien het gewoon om: Zwarte Klaas & Witte Piet… Waarom niet? Zolang Piet maar Piet blijft. Of anders Grijze Klaas en Rare Piet. Oh nee, grijs niet. Ik ken een vrouw die laatst een afspraak had in de Apple Store. Ze stelde voor om zich te laten herkennen als ‘grijze dame’. Maar de Apple-policy stond dat niet toe, omdat ‘grijs’ discriminerend zou zijn.
Nee, dan dus maar Rooie Klaas & Rare Piet. Hoewel, rood… En wel hopen dat de geboren Pieten niet in opstand komen. Wij, raar?!
Over raar gesproken: tot besluit nog iets over die hoogleraar van de VN-commissie, die zich afvroeg waarom wij zonodig Sinterklaas moeten vieren ’terwijl er al Santa Claus bestaat’. Haar zou ik graag ‘Mijn Droom voor Willem-Alexander’ willen onthullen: waarom zou je waar ter wereld wat dan ook nog vieren, behalve onze Koningsdag?
*
N.B.
De Pieten-polemiek lijkt wel jaarlijks de kop op te steken tegelijk met het verschijnen in de schappen van de chocoladeletters.
Veel te vroeg dus.
2.
DE SINT IN CHINA
Nu de Goedheiligman weer in het land is, gaan mijn gedachten terug naar het zonder twijfel eerste televisie-optreden van Zijne Heiligheid in de Volksrepubliek China.
Het begon allemaal in Peking, in December 1981. We zaten in een personenbusje op weg naar de studio’s van de Centrale Chinese Televisie. ‘We’ waren studenten uit een aantal Europese landen die in Peking studeerden. We waren uitgenodigd mee te werken aan een feestelijk programma onder de titel Christmas in Europe. Dit om tegemoet te komen aan de losgebroken interesse voor de Engelse taal en ‘wat de mensen in het Westen doen’.
Als extra folkloristische noot in het programma was mij een rol als Sinterklaas toebedacht. Daar zaten we dan. Gerepeteerd hadden we eigenlijk niet. Eén keer waren de door onszelf geschreven teksten besproken. Dat was alles.
Ik omklemde de grote kartonnen doos die het schitterende Sinterklaaspak van de Nederlandse vertegenwoordiging in Peking bevatte. Aan mijn voeten prijkte het zwarte schoeisel dat ik op het laatste moment van een Amerikaan had afgetroggeld, door hem voor te spiegelen hoeveel miljoenen dan althans zijn schoenen zouden zien. Mijn Hollandse medestudente en ik keken elkaar eens aan. Zij zou tekst en uitleg geven over het Sinterklaasritueel. Het maken van die tekst was een delicate aangelegenheid geweest. Allereerst moest de schijn worden vermeden van de Sint als verkenner van een nieuwe generatie stoottroepen der jezuïeten. Dit kon bij voorbeeld door te wijzen op Zijne Hedendaagse Schijnheiligheid.
China / 1982
Zwarte Piet
Bovendien zaten we met het probleem van Zwarte Piet. Hoe leg je het Chinese volk uit dat er Anno Nu in Nederland talloze roomse relikwieën rondrijden die zich van hele legers als idioten uitgedoste, zwarte slaafjes bedienen? Om te beginnen moest Pieterbaas maar niet lijfelijk ten tonele worden gevoerd. Dat zou teveel opvallen. Bovendien zou voor het woord ‘knecht’ het Engelse ‘helper’ kunnen worden gebruikt. Dat neigt al naar ‘ontwikkelingssamenwerking’.
We reden de door militairen bewaakte ingang van het studio-complex binnen. Door een donkere gang werden we naar de kleedkamer geleid. Een gewapende soldaat stond bij de deur naar de opnameruimten. We kwamen langs de studio van het journaal en nog een andere waar een opname aan de gang was. Maar de grootste was voor ons.
Binnen straalden felle lichten. De Chinese decorbouwers hadden zich uitgeleefd op wat zij zich voorstelden als de typisch Europese huiskamer. Een met rode flikkerlichtjes omzoomde schouw domineerde het toneel. Links in de hoek stond een enorme kerstboom en rechts, op een smalle sokkel, een wit borstbeeld van een onbestemde klassieke grootheid. Er lag een onduidelijk tapijtje op de vloer, verrijkt met enige monumentale fauteuils die zelfs het Leger des Heils niet op zou komen halen. Op dit schitterende geheel werd van boven de schouw neergekeken door de Mona Lisa, die zag dat het goed was.
Eng Engels
We begonnen met de opnamen van het kerstgedeelte. Dit alles onder leiding van de zeer geestige regisseur en de populaire presentatrice Peng Wenlan. Zij is een fenomeen. Ze spreekt namelijk perfect Engels, griezelig bijna. Als zij sprak, liepen de studente uit Oxford, die in het programma de geheimen van de Mince Pie aan het Chinese volk zou prijsgeven de rillingen over de rug.
De opnamen gingen met fraaie perikelen gepaard. Zo kon de West-Duitse deelnemer zich verder alleen nog zij- en achterwaarts lopend door het beeld bewegen nadat hij had plaatsgenomen in één van de fauteuils waarop de decorschilder juist een kleurig schilderijtje te drogen had gelegd. De betoverende Zweedse die als Santa Lucia met een kaarsenkroon op het hoofd voor de camera zou verschijnen, moest zo vaak opkomen dat haar hoofdtooi opraakte.
Bovendien werd opeens van de Nederlandse delegatie een Hollands kerstliedje verwacht. Onder grote druk kwamen we tot de juiste reconstructie van De herdertjes lagen bij nachte. Roerend eigenlijk. We hadden net zo goed het Wilhelmus of Brandend Zand kunnen nemen, dat had niemand gemerkt. Daarna was het eindelijk tijd voor de Sint. De grimeuse in haar uniform van het Volksbevrijdingsleger vroeg of mijn blonde haar wel echt was voor ze me de grijze pruik opzette.
Het zien van de Sint maakte indruk in de studio. Hij is eerbiedwaardig en bovendien doet zijn rode verschijning het goed in China. Rood is in China vanouds een gunstige kleur.
Nadat de Goedheiligman het Chinese volk had toegesproken en ieder van de studenten van een passend cadeau met vermaning had voorzien, was het weer tijd om op te stappen. De Franse studentes schonken Sint nog een rode punkbril, voor het terugrijden met zon tegen en Peng Wenlan gaf een Chinese kool mee, voor het paard. Gelukkig zakte de mijter pas achter de coulissen uit het lood. Een halve editie van het Volksdagblad had het gevaarte net lang genoeg klemgehouden.
Zo eindigde een gedenkwaardige dag.
Haarscheurtjes
Het programma werd voor het eerst uitgezonden in 1982, tijdens het Chinees Nieuwjaar, de dag met de grootste kijkdichtheid. Sinterklaas vulde een groot deel van het programma. Het slot van ‘Kerstmis in Europa’ werd gevormd door een devoot ‘Stille Nacht’ rond de haard. Alle deelnemers tweestemmig. Haarscheurtjes in de Grote Muur.
In ieder geval is alles voor de Chinezen nu een stuk duidelijker. De volgende dag aten we bij Chinezen thuis. De gastheer stelde me vol trots aan de buren voor. Jullie hebben hem toch wel gezien? Gisteren speelde hij de kerstman’.
Zojuist verneem ik dat de Chinese televisie het programma dit jaar heeft herhaald. Het misverstand wordt groter, vrees ik.
*
© 1983 Joost Overhoff
*
3. Blog nr.45
Zwarte Piet (vervolg)
Aan Sint & Piet is op deze site al twee keer aandacht besteed. Is dat niet voldoende? Je zou zeggen van wel. Maar ja, de Pietenpolemiek wil maar niet voorbijgaan. Zelfs in de zomer van 2014 is het vaderland er alweer druk mee.
Bovendien is me in de tussentijd een licht opgegaan. Zoals al eerder vermeld wordt Zwarte Piet doorgaans niet gezien als iemand van een donker ras, maar van een ras apart. Zwart werd-ie doordat hij zo’n beroerde inbreker bleek dat hij dan maar door de schoorsteen kwam. Toen iedereen nog een schoorsteen had.
Maar, bedenk ik me nu, daar klopt iets niet aan. Want hoe zit het dan met ‘Zie ginds komt de stoomboot’? In dat lied wordt wel gewag gemaakt van de knecht die staat te lachen, maar niets over hoe die eruit ziet.
Eigenlijk zou hij dan nog niet zwart hoeven zijn, zou je zeggen. Niet dat Piet van Sint onderweg al moest trainen in de pijp van de stoomboot. Daar zou-ie dan niet alleen zwart, maar ook postuum uit tevoorschijn komen.
En toch komt Piet sinds mensenheugenis al pikzwart aan land. Daar is dus iets niet in de haak. Net zoals Pinokkio-poppen altijd worden verkocht met een rode hoed, terwijl die volgens het originele verhaal werd gemaakt van… broodkruim. (Zie Cacciucco, het boek, p.353-356).
Of, wacht even, dat kan natuurlijk ook: dat Piet na al dat roetroetsjen niet in bad ging. Nooit. En dus na een heel jaar weer even zwart uit Spanje aan kwam zetten. Dat Zwarte Piet dus eigenlijk een SmeerKees was.
Kortom, in het even doucherijke als schoorsteenarme heden kan Piet 2.0 dus alle gedaanten aannemen die er uit Spanje kunnen komen. Al ligt melkwit daarbij nog steeds niet voor de hand, hij kan er dus uitzien zoals iedereen. Blijft over de vraag: is een Gewone Piet wel zo leuk als een Zwarte?
De kinderen kunnen we het moeilijk vragen, wat voor Pieten ze willen. Ze zouden nog eens door kunnen krijgen dat Pieten niet echt zijn.
*
4. Blog nr.55
Black Pete, The Sequel
It’s official: onze allereigenste Zwarte Piet is wereldnieuws. Gisteren zag ik ‘m op BBC World News, overal. En het heeft wel iets ironisch: in een jaar dat stijf staat van herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog, gaan wij in ons kikkerland de loopgraven in. Vanwege Black Pete.
Destijds kregen ze in België de volle laag, dit keer woedt de strijd alleen bij ons. Probleem is, net als toen: als de stellingen eenmaal betrokken zijn willen beide zijden niet meer van wijken weten.
Op deze site is al meerdere keren aandacht besteed aan Sint&Piet. Nu dus weer. Kortom, het wordt tijd ze te bundelen in De Sint&Piet Collectie. Hoewel, Sint&Piet… Sinds mensenheugenis is er van ze gesproken in die volgorde, maar langzamerhand verwordt de Goedheiligman bijna tot een bijfiguur op het Pietentoneel.
Ondertussen vraag je je met onrust af of dit alles geen koren op de molen is van iemand die er cosmetisch juist alles aan doet om zo wit mogelijk voor de dag te komen: ‘Blonde’ Geert. Komen er door degenen die via Black Pete te hoop lopen tegen het racisme geen nieuwe racisten bij? Of is dat hetzelfde als denken dat je homo kan worden? Bijvoorbeeld omdat mama bij de kleine Jan een roze hansopje zo snoezig vindt staan. Is het met racisme net zo als met gewelddadigheid? Uit onderzoek blijkt dat mensen door gewelddadige films niet zelf gewelddadig worden, hooguit dat het een al latente gewelddadigheid kan versterken. Maar ja, ook dat laatste…
Na een periode van ongeloof, dat iemand van Black Pete een punt wil maken – You must be kidding! –, komt de bezinning. Ook over het Sinterklaasfeest in het algemeen.
Eigenlijk zijn het twee feesten: die voor de (nog) gelovigen en die voor de (al) ingewijden. Voor die laatsten dicht ik het Sinterklaasfestijn zelfs een positieve rol toe inzake de volksgezondheid. Althans, voorzover het feest er nog in bestaat via meer of minder (on)geslaagde gedichten de draak te steken met de ander. Leuk de draak steken is heilzaam. De steker kan zich erdoor ontladen en de gestokene kan er iets van opsteken over zichzelf, of hoe hij door anderen wordt gezien. Een gezond alternatief voor het functioneringsgesprek.
Voor de kleintjes heeft het Sinterklaasfeest iets van een initiatierite. Voor het eerst gaan kleine bolle Henkie en sprietige Elsje ontdekken dat ze zijn voorgelogen. Door hun ouders nog wel. Eigenlijk verlies je bij die overgang van gelovige naar ingewijde je kind zijn.
De kersverse ingewijde voelt daarbij, na aanvankelijke verbijstering – Is het gek?! – , de nieuw verworven kennis als een vorm van rijkdom. Vanaf dat moment doet de ingewijde mee in De Grote Samenzwering, gescheiden, verheven boven ‘de kleintjes die nog geloven’ De ingewijdenen zijn in één klap ‘groot’ geworden, maar wel ten koste van iets moois, hun naïviteit. Goed, je kan zeggen: ‘Dat moest er toch een keer van komen’. Zeker, maar die teloorgang stemt op zijn minst weemoedig.
Vooruit, niet te lang getreurd. Kom maar op met die pepernoten!
*
5. Blog nr.218
De Friese Opstand
Dat was wat, de ‘Friese Opstand van 2017’! Nou ja, ‘opstandje’. Een aantal Friezen blokkeerde de snelweg, om te voorkomen dat een bus met antizwartepietelingen Dokkum zou bereiken om aldaar te demonstreren. De bus moest omkeren, onverrichter zake.
Op zich hoort omkeren wel bij Dokkum. De rijders van de Elfstedentocht tikken er maar één seconde aan, om dan meteen weer terug te gaan. Alsof de duivel ze op de hielen zit. Eerder bleef een zendeling met bekeerdrift langer te Dokkum dan goed voor hem was. Hij kwam geen stempeltje halen, hij wilde zijn eigen stempel zetten. R.I.P. Bonifatius.
Het is begin 2018. We logeren in een andere Elfstedenstad. In de tuin staat een ezel met een intrigerende naam: Grotius.
Grotius te Bolsward.
Fascinerend. Grotius is immers ook de deftige naam van de beroemdste Hollandse rechtsgeleerde aller tijden, Hugo de Groot. Wat wil de ezeleigenaar hiermee zeggen? Is het:
‘Die Hollandse = Westerse huurling, die in opdracht van hoge Hollandse heren recht praatte wat hen uitkwam, die kan ons, Friezen, niets vertellen. Behalve ‘ie-aa-ie-aa!”
Of bedoelt-ie:
‘Ook Hugo was koppig en taai / ezels zijn juist slim / en wat ze te zeggen hebben hoor je in de wijde omtrek’.
In elk geval ging er bij De Friese Opstand van 2017 in de Randstad een belletje rinkelen. In hoeverre was de actie op de snelweg nu gericht tegen de antizwartepietelingen alleen? Of ging het ook om het opwerpen van een barrière tegen ‘De Randstad’, tegen ‘Den Haag’ of misschien wel Amsterdam?
Tijd voor een mini-enquête. Eén ding is daarbij al direct zonneklaar. De ene Fries blijkt nog aardiger dan de andere.
Maar bij de eerste die ik het vraag is het wel meteen raak. Hij ziet er rasecht uit: blauwe ogen en 100% blond, maar dan wel met een coupe van duidelijk na Bonifatius. Een jaar of dertig schat ik ‘m. En ja, hij geeft het direct toe: de actie op de snelweg maakte ook bij hem iets los van Friese trots, iets dat met Zwarte Piet niets te maken had. Iets van ‘wij tegenover hen’. Tegen degenen die denken hen iets te kunnen komen vertellen. (Maar in ‘Catalaanse oprispingen’ richting Friese onafhankelijkheid ziet hij niets. Hij kent ook niemand die wel dat soort kriebels heeft).
Statistisch gezien mag mijn enquête trouwens geen naam hebben, alleen al omdat alle anderen die ik het vroeg vrouwen waren. Genderneutraliteit is weliswaar de mode, maar ik vermoed toch dat zowel ‘opstandige trots’ als het doodmaken van opdringerige zendelingen vooral mannendingen zijn.
Bij geen van de vrouwen bleek althans iets van trotse weerstand tegen ‘Het Westen’. Volgens hen ging het alleen om Zwarte Piet, een traditie waarvan zij unaniem wisten dat dat die met discriminatie niets te maken heeft. Al kon een dame uit Hindeloopen zich wel voorstellen dat het vervelend moest zijn als ze ‘Zwarte Piet!’ zouden roepen naar een kind met een donker velletje.
Eigenlijk vond ze ook de hele blokkade-actie vervelend. Toevallig zat ze er met haar auto zelf in vast. Vooraan nog wel, dus ze had goede plaatsen, maar liever was ze op tijd gekomen waar ze moest zijn.
Een andere vrouw weet te melden dat er inmiddels al 40.000 euro is opgehaald om de blokkademannen te steunen voor het geval hun actie financiële consequenties heeft. Sympathie is er dus wel degelijk, wat daarvan dan ook de onderliggende oorzaak is.
En een eventueel overschot? Wordt dat liquide gemaakt in de vorm van beerenburg? ‘Nee’, zegt de vrouw, ‘dat gaat naar het goede doel’. Streng, maar rechtvaardig.
We gaan weer terug naar huis. Ik duw mijn koffer naast het ribbeltrottoir over het gladde fietspad bij Ysbrechtum. Passerende fietsers kijken me afkeurend aan. Alsof ze denken:
‘Dat is er vast een uit de Randstad!’
Maar een blokkade blijft uit.
TERZIJDE
Nadat Winfried = Bonifatius zijn zendingsdrang met de dood moest bekopen, staat Friesland nu wel vol met kerken.
Het verhaal wil dat Bonifatius pas echt succes kreeg toen hij een heilig huisje met de grond gelijk maakte, in de vorm van een eik. Hij hakte een exemplaar om dat door de Germanen diep werd vereerd. De verwachte wraak van hun goden bleef echter uit. ‘Ergo’, dachten de Germanen, ‘die van hem is sterker dan de onze’. .
Noord & Zuid, een zelfde soort geluid
Vorige week overleed de Belgische comédienne Lies Lefever. Zelf gezegend met een donker vel, liet zij in leven ook haar licht schijnen op Zwarte Piet.
