Wat een boek. Goeie titel, ook. Of-ie er met 1984 nu een paar jaar, een half eeuwtje, nog meer naast zat, of niet.
Wanneer las ik het voor het eerst? In… 1984? Of was het eerder, misschien zelfs al voor ‘de lijst’ op school? In elk geval vond ik het toen al formidabel.
Op zich was het principe van Big Brother is watching you al ruim voor 1984 werkelijkheid. Zelf bevond ik me in ’81-’82 in China, waar een Chinees me vertelde dat hij ooit Engels had geleerd in een kast. Zodat de buren het niet zouden horen.
Toen al was sprake van wat je ‘capillaire controle’ zou willen noemen, met buren die klikken over buren, kinderen over hun ouders en wijkhoofden die geacht werden alles in de gaten te houden wat de instanties eventueel ontging. De portiers van ieder woongebouw op onze campus rapporteerden aan het Veiligheidsbureau en ook Chinese studenten die samen met een buitenlandse student een kamer deelden werden als info-bron benut.
Op die manier kon je wat controle betreft ook zonder hightech al een heel eind komen. De teleschermen uit ‘1984’, die ook in de woonomgeving alles zien en horen, waren er niet. Als er al apparatuur aanwezig was, dan niet openlijk. En zo is het er nog steeds, voor zover ik weet.
Nieuw, vandaag, is de controle via het internet en in de openbare ruimte, computergestuurde gezichtsherkenning inclusief. Big Brother zou met de technologie van vandaag in zijn nopjes zijn.
Ook andere aspecten van ‘Zijn’ wereld waren er al eerder, zoals het aanpassen van de geschiedenis en de taal.
Eric Blair, de auteur van ‘1984’, veranderde trouwens zelf zijn naam. Als George Orwell borduurde hij voort op wat hij in zijn eigen tijd had waargenomen, zoals de praktijken van de nazi’s en de Sovjet-Unie die in zijn boek met name worden genoemd. China niet, maar ook dat land is al heel lang sterk in het ‘corrigeren’ van heden en verleden, zoals het manipuleren van historische foto’s, al ruim voor het digitale tijdperk.
In ‘1984’ zijn hele legers ambtenaren van het ‘Ministerie van Waarheid’ met niets anders bezig dan voortdurend alle tekenen uit te wissen die erop wijzen dat iets anders is geweest dan De Partij wenselijk acht. Zó, dat het gemanipuleerde verleden gaandeweg de waarheid wórdt.
Maar wat voelt ‘1984’ actueel aan. Neem Rusland, dat in verband met de oorlog in Oekraïne bijvoorbeeld gebruik van het woord ‘oorlog’ verbiedt. Daarvoor in de plaats: ‘speciale militaire operatie’. Puur ‘1984’. Voor de smaak van De Partij alleen veel te lang. Wel ziet ook De Partij een permanente staat van oorlog als ideaal, als bliksemafleider voor eventueel opkomende spanningen.
Eventueel dus, want spanningen moeten in principe in de kiem worden gesmoord door middel van absolute controle, die er zorg voor draagt dat de machthebbers van het moment dat ook blijven.
Daarbij zou het, overgezet naar het Rusland van onze tijd, in ‘1984’ niet voldoende zijn om iemand die de leugens van Poetin aan de kaak stelt, zoals Navalny deed, simpelweg te elimineren. Alvorens daartoe over te gaan, moet de klokkenluider geestelijk moeten worden gebroken, leeg gemaakt, om daarna ‘als nieuw’ gevuld te worden met liefde voor Poetin.
Het tsaartje in het Kremlin van nu is er wellicht al tevreden mee, vermoed ik, dat zijn onderdanen wier hersenen niet adequaat kunnen worden gespoeld, uit angst voor repressie doen aan zelfcensuur.
Big Brother, daarentegen, wil meer. Ook qua taal gaat ‘1984’ tot het uiterste. De kunstmatig ontwikkelde Newspeak zou volgens de planning van het in 1949 verschenen boek tegen 2050 klaar moeten zijn.
Daar taal het vehikel van denken is, zou het vocabulaire tot een absoluut minimum moeten worden teruggebracht en wel zo dat het door die selectieve woordenarmoede ook niet meer mogelijk zou moeten zijn om subversief te kúnnen denken. Terwijl intussen, met de generaties, de herinnering aan Oldspeak verloren gaat.
Ook China is van oudsher goed in het creëren van officiële taal. In het China van vandaag is het daarbij verplicht het ‘gedrukte denken’ van de leider Xi Jinping van buiten te kennen en blijvend te bestuderen, inspanningen waarvan door kaderleden via een app voortdurend verslag moet worden gedaan.
Smartphones zijn er ondertussen heel smart onder controle, op afstand, of ze kunnen simpelweg in beslag worden genomen en leeg getrokken ter bestudering. Lowtech, daarentegen, kunnen inwonende ‘correcteurs’ worden geplaatst bij families waaraan wordt getwijfeld, zoals gebeurt bij de Oeigoerse minderheid.
Als iedere uiting van afwijkende gedachten maar stelselmatig onmogelijk wordt gemaakt, dan houden die gedachten vanzelf een keer op, is daarbij wellicht het idee. En zo niet, dan worden die gedachten in elk geval niet verspreid.
Dat, echter, waarvan zelfs Orwell wellicht niet had kunnen dromen, is dat er na 1984 nog heel andere Big Brothers aan het firmament zijn verschenen: die van commerciële aard. Helemaal ongelofelijk had hij het gevonden, neem ik aan, dat tegenwoordig miljarden mensen, in ruil voor het gratis gebruik van apps, er zelf voor zorgen dat ze een open boek zijn voor bedrijven. Alleen door wat klikken op ‘Akkoord’.
Voor de grap stelde ik ter ere van dit onderwerp twee vragen aan hét fenomeen van nu.
Wat weet ChatGPT van Joost Overhoff?
In een paar seconden kwam als antwoord:
Joost Overhoff (1955) is een Nederlandse schrijver en journalist. Tijdens zijn studie aan het Taleninstituut en de Universiteit van Beijing begon hij te schrijven voor Het Parool. Na zijn rechtenstudie aan de Universiteit van Amsterdam werkte hij als redacteur bij NRC Handelsblad en later bij de Volkskrant.
Overhoff is auteur van het boek “Cacciucco – een mozaïek van Italië”, waarin hij een kleurrijke verzameling verhalen over Italië presenteert.
Daarnaast beheert hij de website “Cacciucco”, waar hij blogs, artikelen en foto’s publiceert over diverse onderwerpen, waaronder het leven en Italië.
Zijn werk is ook verschenen in publicaties zoals NRC Handelsblad en Trouw.
Overhoff heeft een brede interesse in cultuur en geschiedenis, wat tot uiting komt in zijn diverse publicaties en bijdragen aan de Nederlandse journalistiek.
*
Wat valt hierbij zoal op?
– Allereerst het verbluffende tempo waarmee dit wordt gegenereerd.
– En dat in een Nederlands waar velen een puntje aan kunnen zuigen.
– Bovendien bestaan de reacties niet alleen uit letterlijke citaten, maar ook uit goed geformuleerde conclusies die worden verbonden aan het geraadpleegde bronnenmateriaal.
– Zó vlekkeloos ziet het er allemaal uit, dat je het gevaar loopt slachtoffer te worden van het ‘Wikipedia-fenomeen’: geneigd te zijn alles wat er staat voor waar aan te nemen.
De app laat echter (helemaal onderaan) weten:
ChatGPT kan fouten maken. Controleer belangrijke informatie.
Inderdaad. Inzake mijzelf zijn al twee van de GPT-bevindingen onjuist: ik ben nooit redacteur van NRC of Volkskrant geweest.
– Het Big-Brother-weet-alles-gehalte valt mee.
Dus ofwel BB laat niet het achterste van Zijn tong zien, ofwel ik heb daadwerkelijk zo weinig persoonlijks aan het publieke domein prijsgegeven.
Tweede vraag:
Wat is de politieke voorkeur van Joost Overhoff?
Antwoord ChatGPT:
Er is geen publieke, gedetailleerde informatie over de specifieke politieke voorkeur van Joost Overhoff. Als journalist en schrijver is Overhoff vooral bekend om zijn werk op het gebied van cultuur, geschiedenis en Italië, zoals in zijn boek Cacciucco – een mozaïek van Italië en zijn bijdragen aan verschillende Nederlandse kranten.
Het is mogelijk dat hij, zoals veel journalisten, zijn politieke voorkeuren niet expliciet naar buiten brengt in zijn werk, zodat zijn artikelen en boeken niet als politiek gekleurd worden ervaren. Voor meer inzicht in zijn standpunten zou het nodig zijn om zijn artikelen en columns te bestuderen, aangezien journalisten vaak indirect hun overtuigingen uiten via de thema’s die ze kiezen of de manier waarop ze bepaalde onderwerpen benaderen.
*
Geen speld tussen te krijgen. Kennelijk gaat ChatGPT niet zover zich te wagen aan interpretatie van wat die jongen schrijft.
Waar stond George Orwell eigenlijk? Gemengd. Ergens linksig, maar wel fanatiek anti-totalitair-links.
Gek eigenlijk: bij herlezing, na al die jaren, wist ik niet meer of ‘1984’ goed afliep. Of had ik het verdrongen, was er in de tussentijd toch een groen sprietje van hoop omhoog gekomen, door een minuscuul barstje in het beton?
Zeker is dat, in zo’n desolate woestenij, drie simpele woorden even nieuw als verbluffend ontroerend kunnen zijn. Opeens staat het er, gecentreerd en cursief, midden op de pagina:
I love you.
TERZIJDE
– Ook in de ‘vrije wereld’ van nu doen we volop aan ‘correcteren’ (een Joostianium). Neem de ’tot slaaf gemaakte’, de ’tot correct gemaakte’ Newspeak voor ‘slaaf’.
(Ook deze gekunsteldheid voor echte Newspeak hopeloos te lang).
– Om de reactiesnelheid van ChatGPT exact te meten voerde ik een dag later nog eens exact dezelfde vraag op als hierboven. Het antwoord kwam binnen drie seconden. Maar…. was niet hetzelfde.
Joost Overhoff is een naam die in verschillende contexten zou kunnen voorkomen, afhankelijk van de specifieke persoon waarnaar wordt verwezen. In mijn kennis tot januari 2023 is er geen algemeen bekende of prominente figuur met de naam Joost Overhoff die in de Nederlandse of internationale geschiedenis, literatuur, wetenschap of andere domeinen voorkomt. Het kan echter zijn dat het gaat om een minder bekende persoon of een lokale of hedendaagse figuur.
Als je doelt op een specifieke Joost Overhoff, zoals een auteur, academicus, kunstenaar of een ander publiek figuur, kun je meer context geven. Ik kan ook online zoeken naar actuele of specifieke informatie over deze persoon als dat nodig is.
Vergetelheid, zou je denken, gaat razendsnel.
Maar in Italië, waarmee ‘GPT’ mij eerder terecht in verband bracht, zeggen ze: ‘Er is geen twee zonder drie’.
En wat kreeg ik bij drie?
Joost Overhoff (1955) is een Nederlandse auteur en journalist, bekend om zijn bijdragen aan diverse kranten en tijdschriften, zowel nationaal als internationaal. Tijdens zijn studie aan het Taleninstituut en de Universiteit van Beijing begon hij te schrijven voor Het Parool. Na het afronden van zijn rechtenstudie aan de Universiteit van Amsterdam bleef hij publiceren in verschillende Europese landen.
Overhoff heeft vele jaren afwisselend in Nederland en Italië gewoond, wat zijn werk sterk heeft beïnvloed. Hij heeft vier boeken op zijn naam staan, waaronder “De smaak van Italië” (1998), “Il menu” (2008) en “Cacciucco – Een mozaïek van Italië” (2010).
Zijn artikelen zijn verschenen in publicaties zoals NRC Handelsblad, Trouw, Het Financieele Dagblad, en buitenlandse media zoals de Frankfurter Allgemeine Zeitung en de Irish Independent.
Daarnaast beheert Overhoff de website “Cacciucco”, vernoemd naar een Italiaans gerecht, waar hij een verscheidenheid aan blogs, artikelen en foto’s deelt over diverse onderwerpen, vaak gerelateerd aan Italië en zijn ervaringen daar.
Zijn werk wordt gekenmerkt door een diepgaande interesse in cultuur, gastronomie en het dagelijks leven, met een bijzondere focus op Italië.
Voor een overzicht van zijn boeken en verdere informatie kunt u terecht op zijn website of bij boekhandels zoals Bol.com en De Slegte.
*
Driemaal is scheepsrecht. Ook dit binnen drie seconden.
*
– ‘1984’ is zo’n boek dat je heel moeilijk halverwege weglegt, omdat je de personages voor je gevoel niet in de steek kunt laten.
Al is het een verzameling letters op papier die al veertig jaar in je kast staat.